Tedavide başarı oranının araştırmalarda %40 olduğu bildirilmektedir. Kişinin tedavi olma motivasyonu ve tedaviye uyumu çok önemlidir. Kullanıcılar arasında “bu hastalığın bir tedavisi olmadığı” yolunda bir kanı yerleşmiştir. Halbuki, bu yanlış bir kanıdır. İsteklilik ve kararlılık tedaviyi mümkün kılmaktadır.

Bağımlılıkta tedavi ne kadar sürer?

Bağımlılık tedavisi uzun sürelidir. Kişinin tedavide kaldığı süre arttıkça, tedavinin başaılıı olma ihtimali artar. Tedavinin süresi kişiden kişiye değişir.

Kişinin 6 ay madde kullanmasına tıbbi literatürde “kısmi düzelme” adı verilmektedir. Bu nedenle tedavinin aralıklı da olsa en az 6 ay sürmesinde yarar vardır. Ancak tedavi süreci bir yıl kadar deam etmelidir. Bir yılın sonunda da gerekli durumlarda tedaviye devam edilmesi gerektiği bildirilmektedir. Bağımlılıkta tedavinin ömür boyu sürmesi gerektiğini ileri süren çalışmalarda vardır.

Tedavide hangi yöntemler kullanılmaktadır? 

Öncelikle kişi başvurduğu zaman bedeninin maddeden arındırılması gerekir. Buna detoksifikasyon adı verilir. Eroin gibi bazı maddeler bırakıldığında ciddi yoksunluk belirtileri ortaya çıkacağı için tıbbi bir tedavinin uygulanmasını gerekli kılar. Özellikle yoğun alkol kullanan kişilerin madde kullanımını kendi başına bırakması ciddi tıbbi sorunlar yaratabilir. Bu nedenle maddeleri kontrol altında bırakmak gereklidir.

Tek başına ilaç tedavisi yeterli değildir. Kişinin kendisini tanıması, maddeyi kullanma davranışını öğrenmesi, madde kullanma nedenlerini anlaması, tekrar başlamaması için neler yapması gerektiğini öğrenmesi sağlanır. Bu amaçla bireysel ve grup terapileri yararlı olmaktadır. Ailenin ve bağımlı kişinin eğitimi de tedavinin içinde yer almaktadır. Tedavi süresi uzadıkça başarı şansı artar.

Tedavide başarıyı artıran faktörler nelerdir?

Bağımlılık tedavisindeki başarı kişiye, çevreye ve yönteme göre değişkenlik gösterir. Tedavide başarıyı artıran faktörlerden en önemlisi kişinin istekli ve kararlı olmasıdır. Bağımlı kendini değiştirmeye çalışırken, ailesi de değişimlere uğramayı kabul etmelidir. Bu noktada ailenin desteği önemlidir.

Uzun süreli tedavide olmak, başarı şansını artırmaktadır. Bağımlılığın tedavisi her tip madde kullanımı için benzerdir. Eğer kişi kendisinin bağımlı olduğunu unutmaz, tedaviye uyum gösterir ve yarıda bırakmazsa başarılı olma şansı yüksektir.

Kişi tek başına bağımlılıktan kurtulabilir mi?

Madde, sigara ve alkol bağımlılığı beyinde değişiklikler yaratır. Bu biyolojik değişiklikler, kişinin çevresi, psikolojisi ve sosyal sorunları ile etkileşir. Tedavi ise değişimin gerçekleşmesi ile mümkün olmaktadır. Değişimin hangi alanlarda olması gerektiği, riskli durumların belirlenmesi ve buna karşı önlemlerin geliştirilmesi, yeni davranış modellerinin benimsenmesi ancak belli bazı yardımların alınması ile mümkün olmaktadır. Bu nedenle kişinin profesyonel destek alması iyileşme şansını artırır.

Kullandığı maddeye göre kişinin tedavinin şansı azalır mı?

Bağımlılık tedavisinde en önemli etken kişinin istemesi ve bağımlılık tedavisinin kurallarına uymasıdır. Bunlar gerçekleştikten sonra kişinin kullandığı maddenin büyük bir önemi yoktur.

İlaçların yararı ne kadardır?

Bağımlılıkta kullanılan ilaçların çoğunluğu, doğrudan bırakmaya yönelik değildir. İlaçlar büyük oranda kullanılan alkol veya madde kesildiği zaman ortaya çıkan yoksunluk belirtilerini gidermek amacıyla kullanılmaktadır.

Bu ilaçlardan benzodiazepinler (diazem, nerivum, xanax, ativan gibi) daha çok sıkıntıyı azaltmak, uykuyu düzenlemek için yararlı olmaktadır. Ancak bunların bağımlılık riski de vardır.

Metadon ise eroin yerine geçen ama eroinin yol açtığı bazı zararlara yol açmayan bir ilaçtır. Ancak metadon da bağımlılık yapan bir ilaçtır, bu nedenle hekim önerisiyle kullanılmalıdır. Buprenorfin isimli ilaç ta eroin tedavisinde kullanılan ve eroin yerine geçen, ancak uygun bir şekilde kullanılmadığı takdirde bağımlılık yapan bir ilaçtır.

Naltrekson, eroin veya kodein bağımlılığında kullanılabilir. Naltrekson kullanan kişi eroin veya kodein kullanırsa, maddenin herhangi bir etkisi olmamaktadır. Böylece kişinin maddeyi kullanması için nedenler ortadan kalkmaktadır.

Campral isimli ilaç alkol bağımlılığında kullanılır ve alkol isteğini azaltmaya yöneliktir. Antabus ise kişinin alkol içmesini önlemek amacıyla, kişinin bilgisi dahilinde kullanılması gereken bir ilaçtır. Antabus kullanan kişi, alkol alırsa şiddetli bir reaksiyon geçirmektedir. Böylece alkol alımını sınırlamak zorunda kalmaktadır. Naltrekson2un alkol bağımlılığında isteği azalttığı gösterilmiştir.

Antidepresan ilaçlar ise, alkol veya madde kullanımını bırakan kişilerde ortaya çıkabilen depresyonu engellemek, kişinin madde üstüne kontrolünü artırmak ve stres düzeyini düşürmek amacıyla kullanılmaktadır.

Yatarak mı, ayaktan tedavi mi?

Tedavinin türü kişiden kişiye değişir. Genel olarak ayaktan tedavi daha yararlıdır. Bunun en önemli nedeni kişinin kendi yaşamını değiştirmeden, bulunduğu çevre ve koşullar içinde alkol veya madde kullanmamayı öğrenmesidir. Ancak kişi kendisini alkol ve maddeden uzak tutamıyor, arkadaş çevresinin baskısına karşı koyamıyorsa, bu durumda izole edilmesi yani hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi yararlı olacaktır.

Detoksifikasyon (arındırma) nedir?

Detoksifikasyon tıbbi bir dönemdir. Kullanılan maddenin bırakıldıktan sonra ortaya çıkan yoksunluk belirtilerinin kaldırılmasını hedefler. Her maddenin yoksunluk belirtisinin niteliği ve şiddeti farklıdır. Yoksunluk belirtilerinin şiddeti kişiden kişiye de değişebilir. Madde kullanımı sırasında bedenin kurduğu denge, madde bırakıldıktan sonra yeni bir denge oluşturmaya çalışır. İşte bu dönemde önemli bedensel sorunlar yaşanabilir. Bu bedensel belirtileri gidermek için tıbbi müdahaleler gerekir.

Detoksifikasyon süreci tek başına tedavi değildir. Detoksifikasyon aşamasını takiben terapi ve rehabilitasyon sürecinin başlaması, iyilik sürecini uzatacaktır. Sadece arınma tedavisi ile tedavi tamamlanmış olmaz. Arınma maddenin vücuttan temizlenme sürecidir ve tedavinin sadece başlangıcıdır. Arınmadan sonra kişinin kendisini tanıması, maddeyi kullanma davranışıyla başa çıkmasını öğrenmesi, madde kullanma nedenlerinin üstesinden gelmesi, tekrar başlamaması için neler yapması gerektiğini öğrenmesi gerekir. Tedavi süresi uzadıkça başarı şansı artar.

Bağımlılıkta terapi nedir?

Bağımlılıkta terapi;

• Kişinin kendini tanıması, anlaması ve kendini değerlendirme yetisini kazanmasını,
• Madde kullanmaya başlama nedenlerinin araştırılmasını ve bununla ilgili etkenlerin ortadan kaldırılmaya çalışılmasını (kişilik sorunları, güvensizlik vb),
• Söz konusu maddelerin kendisinde yarattığı etkileri tanımasını,
• Tekrar kullanmaya başlamasının engellenmesi için gerekli bilgileri ve yetileri kazanmasını,
• Altta yatan veya eşlik eden ruhsal sorunların tedavisini,
• Dış dünyaya karşı kendisini hazırlamasını sağlamaya yöneliktir.

Bu amaçla uygulanan bireysel ve grup terapilerinin bağımlılığın tedavisinde yeri büyük olmaktadır.

Tekrar kullanmaya başlama şansı ne kadar?

Bağımlılık yineleyen bir hastalıktır. Genelde madde kullananların birden fazla tedavi girişimleri vardır. Tedavi girişimi sayısı arttıkça, tedavi şansının azalmadığı bilinmektedir. Bu nedenle, birkaç kez başarısız tedavi girişimi kişiyi ve çevresini karamsar kılmamalıdır. Her yeniden kullanmaya başlama, aslında kişi için öğretici bir süreç olarak görülmelidir. Eğer bu tekrarlardan kişi bir şeyler öğrenebilirse, bir daha ki sefere yeniden başlamaması için gerekli önlemleri alabilir. Alkol veya maddeyi bıraktıktan sonraki ilk aylarda tekrar kullanmaya başlama riski daha yüksektir. Bu nedenle, özellikle ilk bir yıl içinde kişinin tedavilere devam etmesi büyük önem taşır.

Bırakmak için temel şartlar nedir?

• Madde kullanan arkadaşlardan uzak durmak şarttır. Bu arkadaşlarınızdan uzaklaşmadığınız ve yeni arkadaşlıklar edinmediğiniz sürece alkol veya madde kullanımına tekrar başlamak kaçınılmazdır.
• Maddenin bulunduğu ortamlara girmemek gerekir. Alkol veya madde bulunan ortamlarda bulunduğunuz sürece dayanamaz ve bunları kullanmaya başlarsınız. İlk bir kaç sefer kullanmadan durabilirsiniz ancak bir süre sonra karşı koyamazsınız.
• Bir kere bile olsa denememek gerekir. Hep bir kere denemek istenir. Ancak hep bir kerenin arkasından diğer kullanımlar gelir. Kendinizi aldatmayın!
• Stresle başa çıkmayı öğrenmek gerekir. Stres her an yeniden alkol veya madde kullanmanıza yol açabilir. Bu nedenle stresle başa çıkmayı öğrenmelisiniz.
• Acil durumlar için önceden planlama yapmak gerekir. Kişinin canı bazen aniden alkol veya maddeyi isteyebilir. Buna acil durum diyebiliriz. Acil durumlarda önceden plan yapmadıysanız, o an bir plan yapmak zor olabilir. Bu nedenle en az üç alternatif planınız olsun.
• Hayatınızda boş zaman bırakmamak gerekir. Hayatınızı iyi planlayın. Planlarınızı haftalık yapın ve boş zaman bırakmayın. Boş zaman sizin en büyük düşmanınızdır.
• Tedaviye sık, uzun ve düzenli devam gerekir. Kısa süreli tedavide başarı şansı çok düşüktür. Ne kadar sık tedaviye gelirseniz, bırakma şansınız o kadar artar. Tüm araştırmalar bu yöndedir.
• Tedaviye ailenin katılımı başarıyı artırır. Ailenizin tedaviye katılması için onları cesaretlendirin ve yönlendirin.

• Tek başına ilaç tedavisi yeterli değildir. Terapi sürecine başlanmalıdır. İlaç tedaivisi ve arınma sadece bir başlangıçtır. Kişinin sadece maddeyi bırakmaya istekli olması yeterli değildir. Bağımlılık tedavisinde esas olan kişinin yaşamını ve kendisini tümüyle değiştirmeye karar vermesidir. Kişi sadece bağımlı olduğu tek bir maddeyi bırakarak tedaviyi başaramaz. Çünkü bağımlılık bir bütündür. Kişinin bütün yaşamı içine girmiştir.

Kullandığım maddeyi tamamen bırakmam mı gerekir?

Eğer bağımlıysanız, kullandığınız maddeyi tamamen bırakmak gerekir. Bağımlı olan kişilerde kullanılan alkol veya maddeyi azaltmak mümkün değildir. Tabi ki bunu deneyebilirsiniz, ancak tüm araştırmalar bağımlı kişilerin kullandıkları maddeyi bırakmadıkları azalttıkları zaman, tekrar eskisi gibi kullanmaya başladıklarını göstermektedir.

Aslında tüm maddeleri bırakmak daha doğrudur. Çünkü, sadece kullandığınız maddeyi bırakmak yeterli olmaz. Diğer maddeleri kullanmaya devam ederseniz, madde kullanım alışkanlığınız devam etmiş olacaktır. Başka maddelerin verdiği etkiler dolayısıyla kontrolü kaybedecek ve bıraktığınız maddeyi de tekrar kullanmaya başlama ihtimaliniz yüksek olacaktır.

Tedavi için hangi aşamaları geçmem gerekir?

Karar vermek

Tedaviye karar vermek bağımlı için çok önemli bir süreçtir. Karar verme tek bir aşamadan oluşmaz. Kişi önce madde kullanımının kendisine getirdiği zararların haberi yoktur ya da bunların farkında değildir. Daha sonra farkındalık dönemi gelir. Kişi artık madde kullanımının kendisi için zararlı olduğunu kabul etmektedir. Ancak henüz bırakıp bırakmamaya karar verememiştir. Bu noktadan sonra madde kullanmayı bırakmaya karar verme aşaması gelir. Karar vermiştir ancak bunun için bir eylemde bulunmamıştır. Daha sonra bırakmak için girişimlerde bulunur ve bırakır. Bıraktıktan sonra ise, tekrar başlamamak için karar vermesi gereklidir.

Detoksifikasyon (arındırma)

Detoksifikasyon tıbbi bir dönemdir. Kullanılan maddenin bırakıldıktan sonra ortaya çıkan yoksunluk belirtilerinin kaldırılmasını hedefler. Her maddenin yoksunluk belirtisinin niteliği ve şiddeti farklıdır. Yoksunluk belirtilerinin şiddeti kişiden kişiye de değişebilir. Madde kullanımı sırasında bedenin kurduğu denge, madde bırakıldıktan sonra yeni bir denge oluşturmaya çalışır. İşte bu dönemde önemli bedensel sorunlar yaşanabilir. Bu bedensel belirtileri gidermek için tıbbi müdahaleler gerekir.

Detoksifikasyon süreci tek başına tedavi değildir. Detoksifikasyon aşamasını takiben terapi ve rehabilitasyon sürecinin başlaması, iyilik sürecini uzatacaktır.

Bağımlılığın terapisi

Terapi kişinin kendini tanıması, anlaması ve kendini değerlendirme yetisini kazanmasını, madde kullanmaya başlama nedenlerinin araştırılmasını ve bununla ilgili etkenlerin ortadan kaldırılmaya çalışılmasını (kişilik sorunları, güvensizlik vb), sözkonusu maddelerin kendisinde yarattığı etkileri tanımasını, tekrar kullanmaya başlamasının engellenmesi için gerekli bilgileri ve yetileri kazanmasını, dış dünyaya karşı kendisini hazırlamasını sağlamaya yöneliktir.

Rehabilitasyon

Rehabilitasyon, bağımlılığın getirdiği davranış kalıplarının yıkılıp yerlerine yeni davranış biçimlerinin yerleşmesini, içinde bulunduğu ortamda diğer insanlar ile ilişki kurmaya başlamasını ve yeni ilişki biçimlerinin kurulması, madde kullandığı süreç içinde bozulan aile ve çevre ilişkilerinin tekrar düzenlenmesini içerir. Kişinin tekrar topluma dönmesinin sağlanması, bozulan dengelerinin kurulması, yeni bir hayat ve davranış biçimini kazanması oldukça zaman alan bir uğraştır. Yeni bir hayat kurma, kurulan bu yeni hayata alışma bu dönemde öğrenilir. Bu dönemde aynı zamanda başlanan terapiler devam etmelidir.

Kişinin yeni bir çevre edinmesi önemlidir. Bu çevre içinde kişi yaşamayı öğrenecektir. Kendisine bir iş bulacaktır ya da çeşitli yardım kuruluşlarının desteği ile ona bir iş bulunacak ve çalışması sağlanacaktır.

“O” TEDAVİYE BAŞVURMUYORSA, NE YAPMALI?

Alkol, madde veya kumar bağımlıları tedaviye gelmek istemeyebilir. Ancak onların tedaviye başvurmasını sağlamak için birçok yol vardır. Bu nedenle o gelmek istemese bile sizin bir danışmanlık hizmeti almanız önemlidir. Böylece onun tedaviye başvurmasını sağlanabilir. Bağımlının aile üyelerinin veya yakınlarının bilgilenmesi ve tutumunda değişiklik yapması bazen tek başına etkili olabilmektedir.

Aile ve yakınlar kişinin tedavi olma isteğini artırabilir. Bunu kimi zaman bazı ödüller ile kimi zaman ise baskı ile sağlayabilir. Birçok aile bağımlıya sonsuz destek sağlamaktadır. Desteklerini çekerler ise durumun daha kötü olacağı inancındadırlar. Halbuki kişinin durumu bu destek ile daha da kötüye gitmektedir. Bu nedenle aile desteğini minimal düzeye indirerek bağımlıya yardımcı olabilir. Hayat koşullarının zorlaşması bağımlının tedavi olma gereksinimini artıracaktır. Tedavi girişimleri için her zaman açık tutulan destek teklifi diğer alanlarda kısıtlanmalıdır.

Kişi kendisi istemedikçe ona zorla kullandığı maddeyi bıraktırma şansı yoktur. Bu nedenle kişinin maddeyi bırakma yönünde motive olması gerekir.

Tam olarak bağımlılık gelişti ve kişi tedavi olmaya ya da bırakmaya niyetlenmiyor ise onu artık zorlamak iyi olacaktır. Bu zorlama, zor kullanarak onu tedaviyi götürmek anlamında değildir. Onun sorumluluğunu üstlenmesini sağlamak, imkanlarını, seçeneklerini daraltmak, gösterilen hoşgörünün sınırlı olduğunu hissettirmek, indirek baskı yöntemleri kullanmak çoğu zaman kişiyi tedaviye zorlar.

BEN ONUN İÇİN NE YAPABİLİRİM?

Soğukkanlı ve sakin olabilirsiniz. Sakin olmak, iyice düşünmek ondan sonra harekete geçmek doğru olacaktır.

Kendinizi suçlamayın. Yakınlar önce kendini suçlamaktan vazgeçmelidir. Ebeveynin kendini suçlaması, kendine ve çocuğuna karşı öfkeye dönüşebilir.

Konuşmaktan çekinmeyin. Konuşmaktan çekinmemeli ve konuşmaktan çekinmediğini ebeveyn belli etmelidir. Konuşmaktan korkmak sorunu çözmeyi değil, ertelemeyi getirir.

Korkutmayın. Tartışma sırasında kullanıcı korkutulur ise, yalan söylemek zorunda kalabilir. Örneğin, "eğer madde kullandığını duyayım seni öldürürüm, bacaklarını kırarım" ya da "eğer madde kullanıyor isen, ailemizi mahvedersin, annenin ölümüne yol açarsın" gibi. Böyle bir durumda anlaşılmadığını düşünecektir. Madde kullanmakta haklı olduğu düşüncesi uyanacaktır. Baskı altında kalması tekrar maddeye yönelmesine yol açabilir.

Onun farklı olduğunu kabullenin. Aile çevresinde böyle bir çocuk görmediklerinden yakınır. Onun zaten farklı bir çocuk olduğu için madde kullanmaya başladığı unutulmamalıdır.

Duygularınızı kontrol edin. Anne ve baba duygularını kontrol etmek zorundadır. Her şey yeni başladığını düşünmeli, ümitsizliği bir kenara bırakmalıdır.

Sınırlarınızı koyun. Anne-baba çocuğuna sınır koymayı öğrenmelidir. Bu çocukların sınır koymakta ve kurallara uymakta güçlük çektiğini biliyoruz. Bu nedenle, aile yeni stratejiler geliştirerek, onun kurallara uymasını sağlamalıdır. Bu kurallar baskı biçiminde olmamalı, ortak bir yol geliştirilmeye çalışılmalıdır.

Sorumluluğunu almasını sağlayın. Madde bağımlısı olanlarda, sorumluluk alma ve kendi sorumluluklarını yüklenme oranı çok düşüktür. Bu kişiler tüm sorumluluklarını başkalarına yüklemeye çalışırlar. Kendi bedenlerinin sorumluluğunu da almadıkları için, madde kullanımı ne kadar zarar verirse versin madde kullanmaya devam ederler.

Beklentinizi azaltın. Temel amacınız, onun zarar görmesini azaltmak olmalıdır. Bambaşka bir çocuk haline getirmek gibi bir hedef olamaz.

Yeni beceriler kazanın. Örneğin, çok kolay öfkeleniyorsanız, öfkenizi kontrol etmeyi öğrenin. Çatışmaları çözme yöntemleri konusunda kendinizi geliştirin.

Yeni stratejiler geliştirin. Bugüne kadar uyguladığı yöntemlerin başarısız olduğunu kabullenin. Başarısız yöntemler tekrar uygulanmamalı ve bir kenara bırakılmalıdır. Farklı sorun alanları için, yeni ve farklı yöntemler geliştirin.

İlk adımı atan olun. Ergenler, ergenliğin verdiği doğal isyankarlık ortamlarında anne-babaları ile uyuşmayı genelde ret ederler. Sonuçları ne olursa olsun, her şeyi göze alıp uyuşmazlığı tercih edebilirler. Bu nedenle öncelikle anne-babanın değişmesi gereklidir. Anne-baba değişince o da değişmeye başlar.

Onunla iletişimin kalitesini artırın. İyi iletişim için, iyi dinlemek gerekir. Dinlemek, konuşmak değildir. Onu anlamaktır. Dinlemek, onu dinlediğini ve anladığını göstermektir.

Hayatınızı sürdürün. Yakınlar, hayatını madde kullanıcısı üstüne odaklamamalıdır. Bir yandan onunla uğraşırken, hayatını da sürdürmeye özen göstermelidir. Yoksa kısa sürede yorulur ve yarı yolda kalır. Öte yandan, ailenin tüm üyelerinin ilgisinin tek kişiye odaklanması sonucu, madde kullanan kişi bu ilgiyi kaybetmemek için madde kullanmayı da sürdürebilir.

Onu anlayın. O kendi doğrularını yapıyor ve yaşıyor. Onun doğruları bizim doğrularımızdan farklı olabilir. Eleştirilmesi gereken onun kendisi değil, davranışları olmalıdır.

Çatışmaları çözün. O öfkeliyken tartışmaktan kaçınmak gerekir. Çatışma ertelenmelidir. O maddeliyken tartışılmak yerine, ayıldıktan sonra gerekli olanlar konuşulmalıdır.

Onu destekleyin. Unutmayalım! Onun da yaptığı doğru şeyler var. Hep onun kötülerinin ya da yanlışlarının üstüne odaklanmak, başarıyı getirmez. Bu nedenle, olumlu davranışları da görülmeli ve bu davranışları yüzünden övülmelidir.

Geçmişi unutmak, geleceğe odaklanın. Aile ile daha önce yaşanan çatışmalar var ise, bunları unutmak, en azından şimdilik kaydı ile ertelemek yararlıdır. Eğer kişi kullanmaya bıraktıysa onu sürekli bir suçlu gibi izlemek, potansiyel bir tehlike olarak değerlendirmek, geçen günleri sık sık gündeme getirip onu suçlamak büyük hatadır. Tekrar başlaması için zemin hazırlamaktır.

Geri dönüşlerde hayal kırıklığı yaşamayın. Bağımlılığı bir hastalık olarak ele alacak olursak, o zaman bir hastalığın alevlenmesini de normal karşılamak gerekir. Tıpkı bir kalp hastalığında olduğu gibi. Madde kullanan kişilerin bir süre madde kullanmayı bırakması bile çok önemlidir. Bıraktığı süre içinde kişinin bedeni kendini yenilemiş, biraz toparlamıştır.